Rein energi til alle

Berekraftsmål 7 handlar om at alle menneske skal ha tilgang til energi. Energien skal være påliteleg, berekraftig, moderne, og ikkje altfor dyr.

I Norge er vi i ein prosess der vi forsøker å omgjere all energien vi brukar frå fossil til fornybar energi. Dette gjer vi fordi det er meir klimavenleg og støttar opp om måla i Parisavtalen. I motsetnad til Norge, har mange land i det globale sør nok med å i det heile tatt produsere straum til befolkningane sine, uavhengig om den er fossil eller fornybar.

Mål 7 heng tett saman med dei andre berekraftsmåla, særleg mål 11 (berekraftige byar og samfunn) og mål 13 (stoppe klimaendringane). For å kunne utvikle berekraftige byar og samfunn, er rein energi heilt essensielt. Nesten all menneskeleg aktivitet krev energi; å drifte sjukehus, køyre bussar og ferjer, drive eit kontorbygg, eller lage mat, for å nevne noko.

For å sikre alle tilgang til berekraftig elektrisitet innan 2030, må vi investere meir i reine energikjelder som sol, vind og vatn. Vi må også prioritere energieffektive praksisar, og ta i bruk reine energiteknologiar som produserer minimale eller ingen klimagassutslepp.

Korleis ligg verda an?

Det er gjort betydelege framskritt for å nå måla for berekraftig energi. Antal menneske som manglar tilgang til elektrisitet fell frå 958 millionar i 2015 til 685 millionar i 2022. Antal menneske utan tilgang til reint drivstoff for matlaging gjekk ned frå 2,8 milliardar til 2,1 milliardar i same periode. Den globale kapasiteten til å generere elektrisitet frå fornybar energi har begynt å vekse – ein trend som forventast å fortsetje.

Trass denne positive utviklinga, går framgangen framleis for sakte. Nylege hendingar, som Covid-19-pandemien og krigen i Ukraina, har ført til tilbakeslag for blant anna finansieringa av rein energi i låginntektsland. Auka befolkningsvekst og fattigdom i verda, har også ført til at millionar av menneske som tidlegare hadde tilgang til straum, ikkje har det lenger.

Om noverande trendar held fram, vil anslagsvis 660 millionar menneske framleis mangle straum i 2030. Rundt 1,8 milliardar menneske vil leve utan tilgang til moderne matlagingsløysningar, og bruke tradisjonelle energikjelder som ved og kol.

Kjelde: FNs berekraftsmålrapport 2024

Tilgang til straum

Ein av berekraftsmåla sine indikatorar, er å måle kor stor andel av befolkninga i eit land som har tilgang til straum. Då kan vi måle om vi klarar å auke tilgangen slik vi ønskjer innan 2030.

• 91,3 prosent av befolkninga i verda har tilgang til straum.
• Dei som manglar tilgang til straum, er hovudsakeleg låginntektshushaldningar lokalisert i avsidesliggande område.
• 4 av 5 av alle som manglar straum bur i Afrika sør for Sahara.
• 685 millionar menneske manglar framleis tilgang til straum. Verda må gjere meir for å nå berekraftsmål 7.

Kjelde: FNs berekraftsmålrapport 2024 / Verdensbanken (World Bank)

Fornybar energi

Fornybar energi står for ca. 18 prosent av det totale energiforbruket i verda. Mykje av veksten i fornybar energi har skjedd i Aust-Asia, gjennom sol- og vindkraft.

For å skape berekraftige byar og samfunn, og for å begrense klimaendringane, er det viktig at energien vi brukar kjem frå fornybare, utsleppsfrie energikjelder. Vi må investere i vasskraft, vindkraft, bølgekraft og solkraft, og samstundes auke energieffektiviteten. FN meiner og at kjernekraft er ein viktig utsleppsfri energikjelde som verda bør ta i bruk for å løyse klimakrisa.

Vi klarar ikkje i dag å skilje mellom den fornybare energien som er produsert berekraftig og den som ikkje er produsert berekraftig. Dette jobbar FN med å få målingar for.

Rein energi til matlaging

I mange delar av verda har ikkje befolkninga moglegheit til å lage mat på ein trygg måte.

• 2,1 milliardar menneske over heile verda (rundt ein tredel av befolkninga) lagar mat ved bruk av open ild eller ineffektive omnar drive av parafin, biomasse (tre, dyremøkk og avlingsavfall) og kol, som genererer skadeleg luftforureining i heimen.
• Luftforureining i hushaldningar var årsak for anslagsvis 3,2 millionar dødsfall per år i 2020, inkludert 237 000 dødsfall blant barn under 5 år.
• I hushaldningar som manglar tilgang til moderne matlagingsløysningar, er det vanlegvis kvinner og barn som er ansvarlege for husarbeidet, og som dermed ber den største helsebelastninga frå luftforureininga.

Kjelde: WHO (2024) / FNs berekraftsmålrapport 2024

Kva gjer Norge?

Kva gjer Norge bra?

I Norge er alle delmåla i mål nummer 7 så godt som oppnådd ifølgje regjeringa. Alle i Norge har tilgang til påliteleg og moderne energi. 

Berekningar frå NVE (Norges vassdrags- og energidirektorat) viser at straumen som brukast i Norge i hovudsak kjem frå fornybare energikjelder. Dette gjer at klimagassutsleppet knytta til bruk av straum i Norge er lite. (Kjelde: NVE)

Kva gjer Norge ikkje så bra?

Norge må jobbe for å gjere overgangen frå fossilt brennstoff til fornybar energi enklare og raskare. Vi må og auke energieffektiviteten, og bli flinkare til å spare på straumen om vi skal nå berekraftsmål 7. Straumbehovet i Norge er forventa å auke når industri og transport og blir elektrifisert.

I tillegg til å vere ein stor produsent av fornybar energi, er Norge ein storeksportør av fossil energi. Sivilsamfunnsorganisasjonar kritiserer Norge for å halde fram med jakta på nye gass- og oljefelt, og for å byggje ut transportinfrastrukturen utan å tenke på behovet for meir energi som følgje av dette.

Kva gjer Norge internasjonalt?

Norge støttar initiativ for fornybar energi i fleire prosjekt og samarbeidsland.

Kjelde: Norges statusrapport om berekraftsmåla (2021)

Olje- og energidepartementet har ansvaret for å koordinere arbeidet med målet i Norge.

Les kva regjeringa seier Norge må gjere for å oppnå berekraftsmål nummer 7

Kva kan du gjøre?

Køyr mindre bil

Ofte kan ein sykle, ta kollektiv transport eller gå der ein skal. Mange kommunar, spesielt større byar, har gode sykkelvegar. Er det dårleg tilrettelagd for sykkel i din kommune, kan du føreslå at kommunen bør satse på dette gjennom kommunestyret. Dersom du skal køyre bil, hjelper det å velje elektrisk bil framfor fossil.

Spar på straumen

Du kan for eksempel dusje kortare, ikkje koke meir vatn enn du treng, slå av lyset etter deg når du går ut av eit rom og lufttørke våte klede i staden for å bruke tørketrommelen.

Du kan og erstatte gamle apparat som kjøleskap og vaskemaskinar med nyare modellar som bruker mindre straum. Gamle lyspærer kan du byte ut med lavenergipærer. Forsikre deg og om at vindauge eller dører er heilt tette, så ikkje kald luft lekk inn og varm luft lekk ut.

Velg lavutsleppshus om du kan

Det er fleire ting du kan gjere i kvardagslivet ditt for å bidra til å nå dette målet. Ein enkel og effektiv ting å gjere, er å bruke ei berekraftig energikjelde for å varme opp huset. Du kan for eksempel byte ut oljetanken med ei varmepumpe eller eit solcellepanel på taket.

Organiser deg

Å omstille samfunnet vårt til å bli berekraftig krev større endringar enn at du og eg som forbrukarar endrar våre vaner og vår livsstil, sjølv om det og er viktig. Større samfunnsendringar må til, og du kan spele ei viktig rolle i denne samfunnsendringa gjennom politisk engasjement, for eksempel i eit parti eller ein organisasjon.

Dei gode, varige løysningane er som regel eit resultat av kunnskap, samarbeid og målretta organisering. Ver ein aktiv medborgar! Bli med å nå berekraftsmåla!