Livet på jorda er avhengig av havet. Temperaturen, kjemien, strøymingane og livet i havet, er det som gjer det mogleg for menneska å puste og leve. Meir enn halvparten av oksygenet vi pustar inn kjem frå havet.
Havet dekkjer tre firedelar av jorda si overflate, og inneheld 97 prosent av vatnet på jorda. Det gjer viktige naturressursar, som mat, medisinar og biodrivstoff, og hjelper med å bryte ned avfall og forureining.
Havet har også ei viktig rolle i det globale karbonkretsløpet, fordi det tar opp, frigjer, transporterer og lagrar CO2. Omtrent ein firedel av menneskeskapte CO2-utslepp hamnar i havet.
Ettersom milliardar av menneske og dyr er avhengige av havet, må det gjerast mykje meir for å beskytte det. Vi må stanse overfiske, hindre forsøpling og forgifting og beskytte sårbare dyr og korallrev.
Korleis ligg verda an?
Havet står overfor betydelege utfordringar som skuldast menneskeleg aktivitet, blant anna auka forsuring, søkkande fiskebestandar, stigande temperaturar og utbreidd forsøpling. Alle desse faktorane kan øydeleggje habitat, redusere det biologiske mangfaldet og true kystsamfunn og marine økosystem.
- Meir enn tre milliardar menneske er heilt avhengige av havet som sitt levebrød.
- Meir enn ein tredel av alle fiskebestandar er overfiska.
- Havet varmast opp dobbelt så raskt no som for tjue år sidan. I 2023 blei det sett nye rekordar for havoppvarming.
- For tida ligg den gjennomsnittlege pH-verdien i havet på rundt åtte prosent, som er omtrent 30 prosent surare enn i førindustriell tid.
Sidan 1960-talet har havet mista to prosent av oksygenet sitt på grunn av temperaturauking og forureiningar. Kystområde er særleg ramma: Det er identifisert omtrent 500 kystnære «daude soner», der det nesten ikkje er noko marint liv att på grunn av et søkkande oksygeninnhald.
Havforureininga er i ferd med nå ekstreme nivå. I 2021 blei meir enn 17 millionar tonn plast sloppe ut i verdshavet. Talet forventast å doblast eller tredoblast innan 2030. Plast er den mest skadelege typen havforureining.
Kjelde: FNs berekraftsmålsrapport (2024) / State of the Ocean Report 2024
Noko går i riktig retning. Arbeidet med å beskytte sårbare havområde har auka betydeleg. Enkelte soner har blitt freda mot fiske og annan belastande aktivitet.
Per mai 2024 var det 18 200 marine verneområde i verda. 199 andre områdebaserte bevaringstiltak dekka rundt åtte prosent av havet. Dette representerer ei meir enn tidobla auking av marin bevaring sidan 2000.
Kjelde: FNs berekraftsmålsrapport (2024)
Kva gjer Norge?
Kva gjer Norge bra?
Norge har utvikla ein reguleringsplan for Barentshavet, Norskehavet og Nordsjøen. Myndigheitene har også identifisert viktige område for biomangfald.
Fleire av fiskeartane som blir fiska kommersielt i norske farvatn, blir regulert på ein berekraftig måte.
Den norske regjeringa held fram med å utvikle tiltak for å førebyggje og redusere marin forsøpling. I 2022 blei det etablert eit senter mot marin forsøpling, som i dag er ein del av Miljødirektoratet.
I 2025 lanserte også Norge ein nasjonal handlingsplan for å betre situasjonen for sjøfuglbestandane.
Kva gjer Norge ikkje så bra?
Fisketrålarane i norske farvatn får med seg ein del tilleggsfangst dei ikkje er ute etter. Dette rammar også truga artar.
Det er avgrensa kontroll over havbruksnæringa i landet. Dei negative verknadane på det marine miljøet er framleis betydelege, med stadig aukande utslepp av næringsstoff og bruk av kjemiske sprøytemidlar for å takle lakselus. Fiskeri og akvakultur er framleis store kjelder til plastforureining.
Norge manglar eit juridisk instrument for å verne marine område i den økonomiske sona, som ligg utanfor 12 nautiske mil frå land. Det finst få soner der det er forbode å fiske. Berre ein liten andel av korallreva har nokon form for vern, og det er kun mot botntråling.
Eit anna problem er at den biologisk verdifulle iskantsona har blitt opna opp for olje- og gassverksemd. Myndigheitene har og tillate dumping av gruveavfall i norske fjordar dei siste åra, noko som øydelegg dei lokale økosystema.
Utfordringane med forureining frå industri, transport og byområde held fram. Trass fleire tiltak er også avrenning av jord, næringsstoff og plantevernmidlar frå landbruket framleis ei stor utfordring.
Kva gjer Norge internasjonalt?
Norge spelar ei viktig rolle i arbeidet med å opprette globale reglar for marin forsøpling. Vi støttar også initiativ som jobbar med å rydde havet og kystområde for søppel.
Norge har tatt initiativ til eit havpanel for berekraftig havøkonomi, med forpliktande samarbeid. Bistand til land i det globale sør er ein del av strategien, i tillegg til å kjempe mot fiskerikriminalitet.
Hav og fiskeri har alltid vore viktig for landet. Regjeringa har sagt at berekraftig hav er eit dei prioriterte områda for Norge, nasjonalt og internasjonalt.
Vi har også ein eigen havstrategi som skal hjelpe oss med berekraftig utvikling av fiskeria og havområda.
Kjelde: Norges statusrapport om berekraftsmåla (2021)
Kva kan du gjere?
Vel sjømat som er fanga berekraftig
Du som forbrukar kan bidra til eit meir berekraftig fiske og havbruk ved å ta eit bevisst val når du et fisk eller skaldyr. Anten du et på ein restaurant eller i ein butikk, ikkje gløym å spørje dei som jobbar der om sjømaten deira blir produsert og fanga på ein berekraftig måte.
Minimer plastbruk
Plast i havet er eit stort problem. Det skader dyreliv, både i havet og langs kysten. Du kan bidra ved å redusere plastbruken din, og eventuelt ved å kjøpe produkt som kan gjenvinnast. Pass og på at plastavfall hamnar i søpla. Viss ikkje endar det ofte i havet.
Hald vatnet reint
Rein natur betyr reint vatn. Ikkje hell ut farlege kjemikal, som måling og vaskemidlar, i naturen eller vasken. Rusk og rask, som Q-tips, tampongar og tanntråd, skal kastast i søpla – ikkje i do.
Rydd ei strand
Kvart år hamnar fleire millionar tonn søppel i havet. Plukk opp rusk og rask du finn ute, og delta på strandryddedagar. Kanskje kan du organisere ein ryddedag sjølv?
Organiser deg
Å omstille samfunnet vårt til å bli berekraftig krev større endringar enn at du og eg som forbrukarar endrar våre vanar og vår livsstil, sjølv om det og er viktig. Større samfunnsendringar må til, og du kan spele ei viktig rolle i denne samfunnsendringa gjennom politisk engasjement, for eksempel i eit parti eller ein organisasjon.
Dei gode, varige løysningane er som regel eit resultat av kunnskap, samarbeid og målretta organisering. Ver ein aktiv medborgar! Bli med å nå berekraftsmåla!